رۆژى جیهانى مندالان و ده‌رفه‌تێک بۆ ئاور٠دانه‌وه له ژیانى ٣٠ ٠ میلیۆنیان
مندالان که داهاتو دروست ده‌که‌ن و ژماره‌یێکیان ده‌بنه به‌ر٠ێوه‌به‌رى کۆمه‌ڵگا، له زۆربه‌ى وه‌لاتان دا له‌وپه‌ر٠ى چه‌وساندنه‌وه و کارى قورسدان. یه‌که‌مین قوربانین له جیهانى پر٠ له نابه‌رانبه‌ریدا و له هه‌موو لاێیکه‌وه مافه‌کانیان به‌شێوه‌ى سیستماتیک پێخوست ده‌کرا. له وه‌لاته فه‌قر لێدراوه‌کان به‌هۆى سیاسه‌تى ده‌سه‌لاته ملهور٠ه‌کان، جیاواز له به‌هره وه‌رگرتنى کارى له مندالان، ده‌بنه ده‌سته چیله‌ى زۆرێک له خه‌ڵکانى نه‌فس نزم و بۆ گه‌یشتن به مه‌رامه نه‌خوازراوه‌کانیان که‌ڵکیان لێ وه‌رده‌گرن.
له‌به‌ر دار٠مانى ئابورى وه‌لاتانى جیهانى سێهه‌م و له حاڵى گه‌شه، رێژه‌ى مندالانى سه‌رشه‌قام رۆژ له‌دواى رۆژ ژماره‌ى به‌رز ده‌بێته‌وه به‌شێوه‌ێیک که زۆربه‌ى رێکخراوه‌کانى پارێزه‌رى مافى منداڵ و مرۆڤ دۆست له رۆژى جیهانى مندالان دا وریاییان داو جیهانیانیان له‌و دیارده ترسناکه ئاگادار کردوه. له ئێرانى ژێر ده‌سه‌لاتى ئاخوندى به‌پێى سه‌رژمێریێک که ساڵى ١٣٨٥ کراوه، ده‌رکه‌وتوه که له‌کۆى سێزده میلیۆن و دوسه‌د و په‌نجاو سێ هه‌زار منداڵى ته‌مه‌ن ١٠ تا ١٨ ساڵ، سێ میلیۆن و شه‌ش سه‌د هه‌زار منداڵ له خوێندن با به‌شن و میلیۆنێک و حه‌وت سه‌د هه‌زاریان کارى قورسیان پا ده‌کرا و له‌و ژماره یه‌ک میلیۆن و شه‌ش سه‌دو حه‌فتا هه‌زار له‌و مندالانه‌ن که کاریان پا ده‌کرا، که ١٩/٣ له‌سه‌دى ئه‌وانه کور٠ن و له‌کۆى ئه‌وانه ٣٧٠ هه‌زاریان کچى ١٠ تا ١٨ ساڵن. به‌پێى ئاماره ره‌سمیه‌کان له ئێران مانگانه ١٠ ٠ تا ١٥٠ منداڵى سه‌رشه‌قام به‌هۆى کارى قورس و ده‌ستدرێژى جنسى گیان ئه‌ده‌ن. توندوتیژى به‌رده‌وام له‌سه‌ر ئه‌و مندالانه‌یه‌و بوونه‌ته کالاێیک به‌ده‌ست قاچاخچیان و خه‌ڵکانى با ده‌ربه‌ست به مرۆڤایه‌تى. به‌پێى سه‌رژمێرى جیهانى یونسێف ٢٥٠ تا ٢٦٠ میلیۆن منداڵى کرێکار له سه‌رانسه‌رى جیهاندا هه‌ن.ئه‌وه له حاڵێکدایه که زۆربه‌ى ئه‌و مندالانه‌ى که له ماڵ و ژێر زه‌ویه‌کان دا کارده‌که‌ن، سه‌رژمێرى جیهانى یونسێف نایانگرێته‌وه و پا ده‌چا ئه‌و ژماره‌یه‌ى یونسێف بلاوى کردۆته‌وه، نیوه‌ى ئه‌و ژماره با که هه‌یه. به ئاور٠دانه‌وه له دیارده‌ى چه‌وساندنه‌وه‌ى مندالان له‌پێناو تێرکردنى حه‌زى گه‌یشتن به ئاوات و ئاره‌زوه چه‌په‌ڵه‌کان، بۆمان ده‌رده‌که‌وا که ئه‌و وه‌لاتانه‌ى دیکتاتۆر لێ دراوون و ده‌سه‌لاتداران له هه‌وڵى مانه‌وه‌یاندان، به‌شێوه‌ى به‌ربلاو ئه‌و دیارده‌ى تێدا باوه. ئێران که ئابورى دار٠ماوه، به‌هۆى نه‌بونى پلان و به‌رنامه‌ى کارى میلیۆنان نه‌فه‌ر بێکار بوون، خانه‌واده که‌م داهات و با کاره‌کان، منداڵه‌کانیان ده‌نێرنه به‌ر کارو ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌وه‌ى برسى نه‌بن و و هه‌رچۆنێک و له هه‌ر رێگه‌یێکه‌وه با پاروه نانێکیان ده‌ست که‌وا. نه‌بوونى یاساى کار بۆ مندالان له ئێران ئه‌و هه‌ل و ده‌رفه‌ته‌ى بۆ خانه‌واده‌کان ره‌خساندوه که به‌هره له مندالانیان وه‌ربگرن و بیاننێرنه بازار٠ى کاره‌وه. بازار٠ى کاریش بۆ مندالان بازار٠ێکى ئه‌وتۆ نیه که ره‌حم و به‌زه‌یى پێیان دا بێته‌وه، به‌ڵکوو به‌با گوێ دانه تایبه‌تمه‌ندیه‌کانى منداڵ کاریان لێ ده‌کێشن و بۆشاییه به‌رینه‌کانیان پێ پر٠ ده‌که‌نه‌وه. له ئێران رێکخراوى منداڵ پارێزیى و داکۆکیکارانى مافى مرۆڤ، مه‌وداى کاریان پا نادرا و له‌گه‌ڵ ده‌یان کۆسپى کارکردن که له‌لایه‌ن رژیمه‌وه بۆیان دروست ده‌کرا به‌ره‌ور٠وون. کارنه‌کردنى رێکخراوى مندالان و به‌ربه‌ست دروستکردن بۆ پارێزه‌رانى مافه‌کانیان، بۆته هۆى ئه‌وه که هیچ سنورێک بۆ کر٠وسانه‌وه‌ى مندالان نه‌با و خاوه‌ن کاران به ئیشتیاى خۆیان کاریان پا بکه‌ن و که‌سانى نه‌فس نزم و هه‌ل په‌ره‌ست به‌رده‌وام بن له چه‌وساندنه‌وه‌ى منداڵ و جینایه‌ت به‌رانبه‌ر به په‌پوله‌کانى جیهان. له ئێراندا به‌هۆى سیاسه‌تى شه‌ر٠خوازانه و بره‌ودان به بیرى چه‌وتى خومینى، ئابورى ئێران فه‌له‌ج بووه، و زۆربه‌ى خه‌ڵکانى ئێران تووشى گرفتارى و له‌گه‌ڵ ده‌یان قه‌یرانى جۆراوجۆر به‌ره‌ور٠وو بوون. قه‌یران و گرا وگۆڵه‌کانى به‌رده‌م کۆمه‌لانى به‌ش مه‌ینه‌تى ئێران، کاریگه‌رى زۆرى له‌سه‌ر بارى ژیانى مندالان داناوه و ئه‌م سه‌رده‌مه بۆته نه‌شیاوترین بارودۆخ بۆ مندالانى ئێران و ئه‌گه‌ر له‌مپه‌رێک دروست نه‌کرا له به‌رانبه‌ر په‌ره‌گرتنى دیارده‌ى مندالانى سه‌ر شه‌قام و بازار٠ى کر٠ین و فرۆشتنى ئه‌و چینه، داهاتوویێکى ره‌شتر له ئێستا چاوه‌ر٠ێى زۆرێک له خه‌ڵکى ئێران و کوردستان ده‌کا.
