تاران یه‌کێک له ١٣شارى مه‌ترسیدار بۆ ژیان
رێکخراوى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان به ووریایی سه‌باره‌ت به پیسى ى هه‌وا له سه‌رانسه‌رى جیهان و به تایبه‌ت قاره‌ى ئاسیا، ١٣ شار له‌وانه تارانى وه‌ک شاره مه‌ترسیداره‌کانى جیهان ناساند.
له راپۆرتى رێکخراوى نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کاندا هاتووه که ته‌مێکى قاوه‌یی ره‌نگ که ئه‌ستووریه‌که‌ى زۆرجار ده‌گاته زیاتر له یه‌ک مایل، له ناوچه‌ى (شبه جه‌زیره‌ى عه‌ره‌بستان) تا ده‌ریای زه‌رد له قه‌راغى ئوقیانووسى ئارام، له نێوان دوو کوره و چین، ده‌گرێته‌وه که حه‌تا له ناو فرۆکه‌شدا ده‌بینرێ. ئه‌و ته‌مه که له ئێرانیش ده‌گوزه‌رێ و تارانیش ده‌گرێته‌وه. له به‌هاردا ئه‌و ته‌مه هێندێ جار تا کالیفورنیاش ده‌چێ.
تاران له‌گه‌ڵ شاره‌کانى وه‌ک بانکۆک، قاهیره، دێهلى نه‌و و سئول، وه‌ک یه‌کێک له پیسترین شارى جیهان ناسراوه، که ژیان تێیدا به‌ره‌ورووى مه‌ترسیه.
به‌لام ر٠اپۆرته‌که‌ى رێکخراوى نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان خۆلاسه نابێته‌وه له‌و چه‌ند شاره‌دا، ئه‌و ر٠اپۆرته هه‌ل و مه‌رجى ئاو و هه‌وای قار٠ه‌ى ئاسیاى به شێوه‌یێکى گشتى خراپ له باقى قار٠ه‌کانى جیهان لێکداوه‌ته‌وه و ده‌ڵێ به ملوێنها که‌س له به‌شێکى به‌رینى قار٠ه‌ى ئاسیا هه‌وایێکى سه‌ممى، پر٠ له دووکه‌ڵ و ته‌ماوى و تێکه‌ڵ به مه‌وادى شیمیایی، هه‌ڵده‌مژن. به پێى ئه‌و ر٠اپۆرته به‌ردى بناغه‌ى ئاو و هه‌وا له قار٠ه به هۆى پیس بوونه‌وه گۆر٠اوه.
ئاچیم ئه‌شتاینز، به‌رێوه‌به‌رى گشتى (به‌رنامه‌ى ژینگه‌ى رێکخراوى نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان له پێکه‌ن، به ئیشاره به‌و هه‌ل و مه‌رجه گووتى: هیچ هه‌نگاوێکى به‌په‌له بۆ چاره‌سه‌رى ئه‌و کێشه ئه‌ونده پێویست نه‌بووه که ئه‌ورۆ پێویسته.
له‌و ر٠اپۆرته‌دا هاتووه دروست کراوه‌کانى پێشه‌سازى ماشین، له‌ناوبردنى دارستان بۆ کشت وکاڵ، به‌کارهێنانى دار و پاشماوه‌ى حه‌یوانات بۆ چێشت لێنان، مه‌عده‌نه‌کانى زوخاڵى به‌رد له باشوورى ئافریقا، سه‌رچاوه‌ى چه‌مى ئامازوون و باکوورى قار٠ه‌ى ئه‌مریکاش زیادى کردوه، به‌و حاڵه هه‌ل و مه‌رجى قار٠ه‌ى ئاسیا خرابتره له باقى قار٠ه‌کانى دیکه.
به پێى ر٠اپۆرتى ده‌سته‌یێک له دانشمه‌ندان که له ساڵى ٢٠ ٠ ٢ له سه‌ر پیسى هه‌وا لێکۆڵینه‌وه‌یان کردبوو، رایانگه‌یاند له ئاسیادا هه‌ورى قاوه‌یی ره‌نگ به شێوه‌یێکى به‌رچاو رێگه ده‌گرێ له تیشکى خۆر بۆ شاره‌کانى چین و بووه‌ته هۆى که‌م بوونه‌وه‌ى به‌رهه‌مى کشت و کاڵ له هیند.
به پێى ر٠اپۆرتێک که زانکۆى تاران سێ ساڵ له‌وه پێش بلاوى کرده‌وه، به‌ره‌و سه‌رچوونى منوئه‌کسیدى که‌ربوون له هه‌واى تاران، رێژه‌ى مردن به هۆى نه‌خۆشیه‌کانى دڵى له‌و شاره زیاد کردوه.
له سالانى ر٠ابردوودا ماشینه‌کانیان به هۆى سه‌ره‌کى پیس بوونى هه‌واى تاران ده‌زانى، به‌لام له هه‌مانکاتدا ژماره‌یێک له کارناسان پێ یان وایه راده‌ى پیس بوونى ژینگه‌یان گه‌وره کردۆته‌وه.
