دەسەڵاتەکانی تورکیە وسوریە ڕێکەوتنە تۆز لەسەر نیشتووەکان زیندوو دەکەنەوە!

زێنەب حسێنی
هێرشی دەسەڵات ودەوڵەتی تورکیە بەسەرۆکایەتی ئەردوغان بۆ سەر خەڵکی کوردستانی سوریە، بێ پلانی پێش وەخت و بەرنامە دانەڕێژراو نیە، دەسەڵاتی تورکیە کە یەکێک لە دژمنە سەرەکیەکانی کوردە و بە خوێنی سەری نەتەوەی کورد تونیه، بەردەوام لە هەوڵدا بووە بۆ لەناوبردنی و نەهێشتنی گەلی کورد لەسەر گردە زەوی.
ئەوەی لە ئێستا بۆ کوردی ئەو پارچەیە لەکوردستان ڕوو دەدات مێژووێکی دوورودرێژی هەیەو دژمنانمان بەردەوام لەسەر مێزی گفتوگۆکانیان لەسەر لەناو بردنمان ڕێککەوتون وژێر بەژێر سات وسەودایان بەکورد ودۆزە ڕەواکەی کردووە.
ڕێکەوتن ودژمنایەتی کورد سنووری دژمنایەتی بڕیوە و لەهەمبەر کوردستان لیژنەی تایبەتیان بووەو بە شێوەی هەمیشەیی سەرقاڵن بە سات وسەوداوە، کەدەتوانین ئاماژە بەچەند واژوونامەیان بکەین کەلە کات وساتی جیاوازدا ئەنجامیان داوە..
ساڵی 1998 دەوڵەتی تورکیەو سوریە ڕێککەوتن نامەیەکیان ئیمزا کرد بەناوی "ئەدەنە"
کە ئەم ڕێکەوتنە بووە هۆی ئاڵوگۆڕێکی بنەڕەتی و نزیک بونەوە لە پێوەندیەکانیاندا، دوای ئەوەی کە پێشتر لەناکۆکی قوڵدا بون. لەو کاتەوە دەیان ڕێکەوتنی جیاوازو ستراتیژیان ئیمزاکردووە.
دوای ڕاپەڕینەکانی خەڵکانی سوریە، هێزەکانی ئۆپۆزسیون داوای ناوچەیەکی ئارامیان لە دەوڵەتی تورکیە کرد لە باکوری سوریە،بەڵام سێبەری ڕێکەوتنەکانیان لەو کاتەشدا کاری خۆی دەکرد وهیچ کات دەسەڵاتی ئەو دوو وەڵاتەی لێک دانەبڕی .ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو ئەوا شت گەلێکی دیکەمان بیر دێتەوە کە ستراتیژ وئامانج چی بوون وئێستاش چۆنە..
لەدوای شەڕی جیهانی یەکەم دەوڵەتی فەڕەنسا ڕێکەوتنێکی لەگەڵ دەوڵەتی تورکیە ئیمزا کرد کە فەڕەنسا (انتداب )حوکمی سوریە بکات بۆ ماوەیەکی دیاری کراو.
ئەو شێوە حوکم کردنەش بۆ وڵاتانێک دەبێ کە لەڕووی دەوڵەتمەداری و بەڕێوەبەریەوە لاوازبێ و تا کاتی کەوتنە سەر ڕەیل درێژەی دەبێ.
لەوکاتەدا سنوری سوریە و تورکیە کێشرا، خاکی سوریە بە کاوەخۆن داماڵراو و زنجیرەی باکوری سوریە بەرتورکیە کەوت تا ساڵی 1939.
لەدوای ئەوە پێوەندیەکانی دەوڵەتی سوریە و تورکیە، ئاڵۆزی و جۆرێک لە نائارامی تێکەوت و لە ترسی حەزو ئارەزووی داگیرکاری بەرامبەریەک، لەکاتێکدا وای لێهات هێدی هێدی سنوری ئەو وڵاتانە تێکەڵ بەو کێشانە بوون کە شەڕی سارد دروستی کردبوون و هەوڵ ئەدرا بۆ جیهانێکی نمونەیی، سوریەو تورکیە بونە بەشێک لەو سنورانەی دوای شەڕ.
بەدرێژای ئەو ساڵانە کێشەکانی ئەو دوو وڵاتە سەری هەڵداوەو بەردەوام نیگەرانیەکانیان لە پێوەند بە سنور، ئاو، کورد، داهاتوی عێراق، پەیوەندیەکانیان لەگەڵ ئەمریکا، ئیسرائیل، زیادی کردووە.
کێشەی سەرەکی و گەورەیان لە ساڵەکانی 1980 و 1990 زاینی لە سەر هاوکاریەکانی دەوڵەتی سوریە بوو، بۆ پارتی کرێکارانی کوردستان(pkk).
پێکاکا لە ساڵی 1984 وەک هێزێکی کوردی کوردستانی تورکیە بەدژی دەوڵەتی تورکیە لە سوریە دامەزرا.
دەوڵەتی سوریە ڕێگەی بەو هێزەدا کە لەسەر خاکی ئەو دامەزرێ و ڕاهێنانە سەربازیەکانیان ئەنجام بدەن.
لە سەرەتای ساڵی 1996 و لەسەردەمی سلێمان دمێریل و سەرۆک وەزیر مەسعود یەڵماز، تورکیا داوای لە سوریە و حافز ئەسەد کرد کە دەست هەڵگرێ لە هاوکاری pkk ، بەپێچەوانەوە ناچارە بۆ پارێزگاری ئاسایشی نیشتمانی هەنگاو هەڵگرێ.
لە ساڵی 1998 پێوەندیە سیاسیەکانی ئەو دوو وەڵاتە گەیشتە ترۆپکی ئاڵۆزی کە پێشینەی نەبووە لەدوای 1958 لە کاتێدا تورکیە هێزێکی زۆری لە مەرزی نێوانیان جێگیرکردبوو و بەردەوام هەڕەشەی سنوربەزاندنی لێدەکرد.
نێوەندگیری وڵاتانی عەرەبی و کۆمەڵی عەرەبی و میسر و ئێران، کە بووە هۆی بەستنی پەیمان نامەێکی ئاسایشی لە ئەدەنەی تورکیە لە ئوکتۆبری 1998، بووە خاڵی وەرچەرخان لە مێژووی پێوەندی ئەو دوو وەڵاتە.
هەروەک هەموو ڕێکەوتنێکی تری وڵاتان کە لایەنی نهێنی ئەو ڕێکەوتنانە هەموویان ئاشکرا ناکرێن و بەشێکییشی بەڕاگەیاندن دەکرێن.
گرنگترینی خاڵی ئەو ڕێکەووتننامانە پێک هاتبون لە :
هاوکاری کردنی یەکتر بۆ ڕووبەڕوبونەوەی تیرۆر لەسەر سنورەکان و کۆتای هێنان بەهاوکاری هێزی ئۆپۆزسیونی کوردی تورکیە و دەرکردنی سەرکردەکەیان لەو وڵاتە و دوابەدوای ئەوە داخستنی مقەڕو سەربازگەکانیان.
یەکێکی دیکەی خاڵەکانی ڕێککەوتنەکە ، ڕێگەدان بە تورکیە بوو بۆ عەمەلیات لەدژی pkk لە پێنج کیلۆمیتری خاکی سوریە، ئەگەر ئەمنیەتی لە مەترسیدا بوو.
کۆتای هاتنی ناکۆکیەکانیان سەبارەت بە سنورەکانیان لەدوای ڕێککوتنەکەوەو داوانەکردنی مافی سنورەکان لەو ڕۆژە بەدواوە.
ئەوەش ئەوەی دەگەیاند کە سوریە دەبێ خۆش بێت لەو ناوچەیە بەناوی ئەسکەندەرۆن کە تورکیە ناوی ناوە هاتای و بەو شێوە بوو بە خاکی تورکیە.
لەدوای ئەو ڕێکەوتنەوە پێوەندیەکانی تورکیەو سوریە بەرەو ئاسایی بونەوە ڕۆیشت و چەندین ڕێکەوتنی ستراتیژی سیاسی و هونەری و ڕۆشنبیری و ئابوری و ڕاگەیاندنی بەدوای خۆیدا هێناو ناوەندێکی ستراتیژی هاوکاریان دروست کرد.
لە 16 سێبتەمبەری 2009 و لەدوای ئەو ڕێککەوتنە هاوکاریەی لەسەری ڕێکەووتبون، کە چەندین پڕۆتۆکۆل و یادداشتنامەی لێک تێگەیشتن بوو لەسەر ئاسایش و ئابوری و ئاڵوگۆڕ ، وەزارەتی ناوخۆی تورکیە گووتی: کە لە و ماوەدا، دیمەشق تا ساڵی 2003
122کوردی سوریە کە 77 کەسیان لە هێزەکانی پارتی کرێکارانی کوردستانی تورکیە بوون تەسلیم کردووە.
بەردەوام باس و پێداگری لەسەر پێبەندیان بەو ڕێکەوتنەوە دەکەن و دەڵێن تا ئێستاش لەجێی خۆیەتی، بەڵام بەپێی کات چاوخشاندنەوەیەکی پێدا دەکرێ و پاراستنی ئەمنیەت و ڕووبەڕووبونەوەی تیرۆر بە ترۆپکی ئەو ڕێکەوتنە دەزانن.

لەدوای ڕاپەڕینی گەلی سوریە لە ساڵی 2011، دووبارە نێوانی ئانکارا و دیمەشق ئاڵۆز بوو، تورکیە پشتیوانی گەلی ڕاپەڕیوی ئەو وڵاتەی کرد و ڕەخنەی لەوە گرت کە نەیتوانیوە بە ئامۆژگاریەکانی تورکیە جێبەجێ بکات لەبواری چاکسازی ئابوری و سیاسی دا و باسی پشتیوانی کوردەکانی تورکیەی کرد و دژی هێزی پارێزگاری کوردی سوریە ڕاوەستا و بە وابەستەی لایەنی کوردی پارچەێکی دیکە تۆمەتباری کرد و ڕادەست کردنی ئەو سنورانە بەو هێزانە و بە تایبەت یەکینەکانی پاراستنی گەلی ڕەد کردەوە.
لە سەرەتادا کە ڕوسیە چاوی بڕیبوە بەشێک لە خاکی سوریەو بەردەوام لە هەوڵی کۆنتڕۆڵکردنی دەریای ناوەڕاستدایەو لەم ساڵانەی دوایدا بۆتەوە بەشێکی گەورەو بەرچاو لە کێشمە کێشەکانی ناوچە، هەربۆیە چ وەک نێوەندگیرو چ وەک زلهێز لە ناوچەکە هەڵسوکەوتی تەماعکارانە دەکات.
لە کۆبونەوەکانی سوچی نێوان ڕوسیاو تورکیە، دژ بە هێزەکانی خۆرئاوا ڕێککەوتنیان واژوو کردوە، کە چەندین خاڵ لە خۆدەگرن و پێداگری لەسەر یەکێتی سیاسی و یەکپارچەیی خاکی سوریاو ئاسایشی نیشتمانی تورکیەو دەکەنەوە.
بەرەنگاربونەوەی ترۆر یەکێکی دیکە لە خاڵی ڕێکەووتنەکانە، هەرهەموویان لەدژی کورد وبەقارانجی خۆیان لەکات وساتی جیاوازدا زیندوو دەکەنەوە وکاری پێدەکەن، دۆستانی بەناو دۆستیش وەک تماشاچێیک چاو لە کوشت وبڕو لەناو بردنی کورد دەکەن...