سازمانی خه‌باتی کوردستانی ئێران
عەلی بەهرامی
گەڵاڵە و بڕیاری بودجە بریتیە لە پلان و برنامەی درێژماوە و کورت ماوەی دەسەڵات بۆ هەموو کەرتەکانی بەڕێوەبەر٠Šی وڵات لە دەورەیەکی دیاریکراودا. بودجە شێوەی بەرێوەبەریی و چۆنیەتی ڕاپەڕاندنی ئەرکەکانی دەسەڵات رێکدەخات بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی یەکپارچە و هەماهەنگ لەگەڵ باقی بەشەکان لەسەر ئەساسی ئەو سەرچاوانەی لەبەر دەستدایە بەرنامەرێژی بکەن. لە راستیدا بودجە رێکاری تایبەت کردنی سەرچاوەکانی داهات و تێچووی وەڵات و دەسەڵاتێکە بۆ ئورگان و بەشەکان هەتا بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان کار بکەن و رێگە لە بەفیرۆدان، گەندەڵی و بێسەرو بەرەیی لە چۆنیەتی بةکار هێنانی دا بگرن. لایەنە پێویستەکان لە بودجەدا دەکرێ بەسەر ئەم چەند خاڵەدا پۆلین بکەین:
کونترۆڵی سەرچاوەکان لە ڕێگای سیتمێکی مودێڕی سەردەمیانە.
هاوئاهەنگی کارو باری ئورگان و بەشە جیاجیاکانی دەسەڵات.
هەڵسەنگاندنی کارکردی بەرێوەبەران و دەرئەنجامە ئەرێنی و نەرێنیەکانیان لە ڕاستای بەرپرسیارەتیان دا.
بەرنامە و پلان بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی دەسەڵات لە چوار چێوەی بەرژەوەندی گشتی نەتەوەیی و نیشتمانی دا.
دیاری کردنی ئامانج و سیاسەتە گشتیەکانی دەسەڵات لە بوارە جۆراوجۆرەکاندا.
بەم خوێندەوەیە بۆ بودجە پێویستە هەڵسەنگاندێک بۆ بودجەی ساڵی 1401ی رژیمی ئاخوندی بکەین کە رێکەوتی 19ی سەرماوەزی 1400ی هەتاوی، لەلایەن مەجلیسی رژیمەوە پەسەند کرا.
پەسەندکرانی بودجەی 1401، بەشێک لە نوێنەرانی مەجلیسی رژیم تەنانەت ئابووریناسانی حکومەتی و زۆرێک لە کارناسانی ئابووری لە دەرەوەی ئێرانیشی هێنایە سەر خەت و کەوتنە لێکدانەوە و هەڵسەنگاندنی ئەو پەسەندکراوەی مەجلیس بۆ ساڵی 1401. کارناسان و شارەزایانی ئابووری هەر زوو دارشتنی رەشنووسی بوجەکە و پەسەندکرانیان بە مەترسی بۆ دۆخی خەڵک، داڕمانی زیاتری ئابووری ئێران، هەژار و برسیتر کردن خەڵک، بەتایبەت هەژار کردنی زیاتری تەبەقەی نێونجی کۆمەڵگا،بە فیڕۆدانی سەرمایەی بەشێکی زۆری سەرمایەدارەکان، داخران ومایەپووچ بوونی بەشێکی زۆری دیکە لە دامەزراوە و ناوەندە پێشەسازیەکان و زۆر بابەتی دیکە کە راستەوخۆ کاریگەری لەسەر خراپتر بوونی ئەو دۆخەی کە بەهۆی سیاسەتە هەڵەکانی دەسەڵاتەوە هاتۆتە ئاراوە. دەرئەنجامە خراپەکانی بریارنامەی بودجە ئەوندە روونە کە ئابووریناسان و بەتایبەت تاجر و بازرگانەکانی نزیک لە دەسەڵاتیشی وەدەنگ هێنا و داوایان لە مەجلیسی رژیم کرد کە پێش پەسەندکردنی یاسای بودجە، راوێژ لەگەڵ شارەزایان بکەن. بەڵام لەدوای ئەوەی ئاخوند رەئیسی پێداگری لەسەر ئەو رەشنووسەی حکومەتەکەی کردەوە، مەجلیس بەبێ لەبەرچاوگرتنی رەخنە و تێبینی و ئاگادار کردنەوەکانیان، رەشنووسەکەی پەسەند کرد و ئەو پەسەندکراوە وەکوو قانوونی بودجەی ساڵی ١٤٠ ١ لە خاکەلێوەوە کاری پێ دەکرێ.
ئەو خاڵ و بڕگانەی قانوونی بودجەی ساڵی ٠ ١١٤ی رژیم کە لەلایەن ئابووریناسانەوە بە مەترسی لێکدرایەوە بریتین بوو لە: لابردنی ئەرزی ٤٢٠ ٠ تمەنی و بەرزکردنەوەی ماڵیات بۆ%٦٢. نوێنەرێکی مەجلیسی رژیم لەو بارەوە وتی: ئەو پەسەندکراوە، وەبەرهێنان لاواز و هەڵاوسان زیاتر دەکات. نوێنەرێکی دیکەی مەجلیسی رژیم وتی: هەڵکشانی هەڵاوسان یانی دەسکردنە گیرفانی خەڵک و لەنابردنی کەرتی وەبەرهێنانە.
مەهدی عەسکەری وتی: لە ئێستادا ١٠ ملوێن بنەماڵە لەژێر هێڵی هەژاریدان و لابردنی ئەرزی تەرجیحی شۆکێکی گەورە بەهۆی هەڵاوسانەوە لەو کەسانە دەدا و نان و پەنیرەکەش لە سفرەیاندا ناهێڵێ. (ئیسنا ١٩ی سەرماوەزی ١٤٠ ٠ ). ناوبراو بە جیدی وریایی بە ئاخوند رەئیسی دا کە کۆمەڵگە لەوە توورەتر نەکا. چونکە کۆمەڵگا هەڵگری ئەوجۆرە هەڵاوسانە نیە.
ئەم قسانە لەسەر بودجەکەی ئاخوند رەئیسی لەکاتێکدا دەکرێ کە هەمووان لە دوای دیاری کردنی نرخی ئەرزی ٤٢٠ ٠ تمەن شاهیدی ئەو هەموو رەخنەنانەی کارناسان و ئابووریناسان بووین کە دەیانگوت ئەو جۆرە رێکارانە لەژێر ناوی پشتیوانی لە هەژاران، نەتیجەکەی لە گیرفان خستنی بە ملیارد پووڵ بوو بۆ هاوباند و دۆستەکانیان و باقی دەسەڵاتداران و هیچ قازانج و سوودێکی بۆ خەڵک نەبوو. بەڵام لە ئێستادا کە دارو دەستەی ئاخوند رەئیسی ددان بەو کارەساتانەدا دەنێن کە بەسەر ئێران و خەڵکەکەیدا هاتووە، دیسان سیاسەتێکی شوومتریان گرتووەتەبەر کە هەژاری و چارەڕەشی زیاتر بەدوای خۆیدا دێنێ.
بودجەی ساڵی ١٤٠ ١ بە پشت بەستن بە داهاتە نەوتیەکان، فرۆشتنی ئەوراقی بەهادار، زیادکردنەوەی ماڵیات، بەرزکردنەوەی قیمەتەکان، کەمکردنەوەی حەقدەست، تا رادەیەک فرۆشتنی بەروبوومی پیترۆشیمی و پۆڵا، دارێژراوە. لە بابەت بە داهاتی نەوتی میرکازمی، سەرۆکی رێکخراوی بەرنامە و بودجەی رژیم وتی: لە ساڵی ١٤٠ ١دا هەموو داهاتی نەوتی ئێمە یەک ملوێن و ٢٠ ٠ هەزار بۆشکەیە کە هەندێ لە دۆستان لەوبارەشەوە رەخنەیان هەیە و پێیان وایە حەستەمە ئێوە ئەو ڕێژەشتان هەبێ.ئەو قسەتان لا بێ، یەک و دووسەد لە ٦٠ دۆلار بۆ هەر بۆشکەیەک دەبێتە ٢٦ ملیارد دۆلار. لەو بڕەش بەشی سەندوق کەم کەنەوە، بەشی داهاتی شیرکەتی نەوتی کەم کەنەوە، سێ لەسەدی هەژاران کەم کەنەوە، %٦٢،٥ دەمێنێتەوە کە دەکاتە ١٦ ملیارد دۆلار. لەو ژمارەش دەبێ ٣٨٠ هەزار ملیارد تمەن بخرێتە خەزێنەوە بە مەبەستی خەرجیەکان و بەشی ئاوەدانی.
پرسیارەکە ئەوەیە: رژیم چۆن دەتوانێ بە ١٦ ملیارد دۆلار قانوونی بودجەی ساڵی ١٤٠ ١ کە پێویستی بە دوو بەرابەری ئەو پۆلە هەیە جێبەجێ بکات؟.
ناوەرۆکی باسەکە ئەوەیە کە:
١ـ بودجەی رژیم بە گشتی و بودجەی ساڵی ١٤٠ ١ی حکومەتی ئاخوند رەئیسی بەتایبەت نەک بۆ کونترۆڵی ئەو گەندەڵی و بێسەرو بەرەییەی لە ئارادایە نیە، بەڵکوو وا مەزەندە دەکرێ بەم قانوونی بودجەیە بەفیرۆدان، گەندەڵی و هەڵلوشینی داهات و قوتی خەڵکی ئێران لەلایەن کاربەدەستانی رژیم و بەتایبەت باڵی توندئاژۆ زیاتر لە رابردوو و لە ئاستێکی بەرینتردا بێ.
٢ـ هیچ قانوونێکی بودجەی رژیم نەک نەیتوانیوە کونترۆڵی داهات بکات بەڵکوو بەپێی هەندێ سەرچاوە و ددان پیانانی مۆرەکانی دەسەڵات، دەزگای بەرێوەبەری لە رژیمی ئاخوندیدا توانای کونترۆڵی سەرچاوەکانی داهاتی نیە و هەر باڵ و باندێکی دەسەڵات بەشێک لە سەرچاوەکانی داهاتی خستۆتە ژێر ڕکێفی خۆی، بەتایبەت دامودەزگاکانی سەر بە بەیتی رێبەری و سپای پاسداران نەک هەر بەریی کراون و پارێزراون لە دانی ماڵیات و کومرگ بەڵکوو لە بەرامبەر هیچ دامودەزگایەکی حکومەتیش دا وەڵامدەرەوە نین.
٣ـ لەلایەکی دیکەوە بودجە لە دەسەڵاتی ئاخوندیدا نەیتوانیوە هاوەئاهەنگی لە نێوان بەش و ئورگانەکانی دەسەڵاتدا دروست بکات، بەڵکوو ئورگان و دامەزراوەکانی ئەو دەسەڵاتە بۆ وەلاخستن و وەرگرتنی پوڵ و ئیمتیازی زیاتر شاهیدی مڵملانێ و کێبڕکێی توندی ئەو دەزگا و ناوەند و ئورگانە جۆراوجۆرانەی رژیمی ئاخوندین.
٤ـ لە بودجەی دەسەڵاتی ئاخوندیدا هیچ هەڵسەنگاندنێک بۆ کارکردی بەرێوەبەران و دەسەڵاتداران ناکرێ، چوونکە دارێژەری پرۆژەی بودجە (دەزگای بەرێوەبەریی) دەسەڵاتی بەسەر هەموو جومگەکانی دەسەڵاتدا ناشکێ. زۆرجار ئەو رەخنە و تێبینیە بەرەورووی دەزگای بەرێوەبەری دەکرێتەوە کە رەشنووسی بودجەکان کە بە ناوی حکومەتەوە پێشکەش بە مەجلیس دەکرێ و لەوێدا بەبێ وردبینی پەسەند دەکرێ و دەبێتە قانوون، لە بنەڕەتدا ئەوە روتیناتە و بەرنامەی خەرجیەکان و بەرنامە بۆ چۆنیەتی دابەشکردنی داهات لە دەسەڵاتی سەرەوەتر و بەتی خامنەییەوە دادڕێژرێ.
٥ـ لە بودجەی ئاخوندەکاندا بەرنامە و پلان بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی دەسەڵات تەنیا پلان و بەرنامەیە بۆ خزمەتی بیری ئاخوندی و پەرەپێدانی لە ناوچەکە و جیهان، ئاژاوەنانەوە و دەستێوەردان لە وەڵاتان، پەرەپێدانی بەرنامەی چەک و چۆڵی مووشەکی و ئەتۆمی و دامەزرانی ئورگان و ناوەندی جیاجیای سەرکوتگەرە. لە قانوونی بودجەی رژیمی ئاخوندیدا تەنیا بابەتێک گرینگی پێنەدرێ، پرس و داخوازیەکانی خەڵکی ئێران و ئاوەدانی وەڵاتە. ئەو سیاسەت و بیرکردنەوەی دەسەڵاتداریی ئاخوندانە کە خەڵکی ئێرانی تووشی دەیان قەیران و دیاردەی ناڕەوای ئابووری و کۆمەڵایەتی کردوەتەوە، دۆخی ژیگەیی و ژێئۆپۆلیتکیی ئێرانی بەرەوڕووی مەترسی گەورە کردووەتەوە و تا دێ خراپتر و قەیراناویتر دەبێ.
بەو پێیە لە سیستمی رژیمی ئاخوندیدا داهاتەکان بەو جۆرەی حەزیان لێیە و بە قازانجی دەسەڵات و دەورووبەرەکانیان دەزانن، دابەشی دەکەن. نەوەک دارشتن و پەسەندکردنی بودجە بۆ خزمەتی خەڵکی ئێران و پێشخستنی وەڵات لە هەموو بارێکەوە بێ. هەر بۆیە بە خوێندنەوە بۆ ئەنجام و نەتیجەی قانوونی بودجە و کارکردی دەسەڵاتداران ئەو راستیەمان بۆ روون و ئاشکرا دەبێتەوە کە قانوونی بودجەی ساڵی١٤٠ ١ دۆخی خەڵکی کوردستان و ئێران بەرەو ئاقارێکی حەستەمتر و نالەبارتر دەبات و ئەم قانوونی بودجەیە هۆیەکە بۆ تاڵان و بڕۆی زیاتر و برسیتر کردنی خەڵکی وەزاڵەهاتووی ئێران.
