ئەشکەنجەدان و لەسێدارەدان

ڕامـیـار ڕەحـمـانـدوســت

___________________________________

حکوومەتی تێرۆریستی ئێران یەکێکە لە ڕژێمە ستەمکارەکانی جیهان.  مێژوویەکی دوور و درێژی لە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ هەیە و مامەڵەی لەگەڵ ژنان و کەمینەکان بە تایبەتی خراپە.  هەروەها ڕژیم لە چەندین پەلاماری تیرۆریستیدا، چ لە ناوەوە و چ لە دەرەوەی ئێران، تێوەگلاوە.

 حکوومەتی ئێران لە دوای شۆڕشی ساڵی ١٩٧٩ گەلانی ئێرانەوە دەسەڵاتی گرتووە و دەسەڵاتی خۆی بۆ سەرکوتکردنی ناکۆکی و چەوساندنەوەی نەتەوەکان بەکارهێناوە.  ئەم ڕژیمە بە چەندین پێشێلکاریی مافی مرۆڤ تۆمەتبار کراوە، لەوانە ئەشکەنجەدان، لەسێدارەدان و بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ.  هەروەها تۆمەتبار کراوە بە دامرکاندنەوەی ئازادی ڕادەربڕین و ڕۆژنامەگەری، هەروەها بە گۆشەگیری لەسەر کەمینە ئایینییەکان.

 حکومه‌‌‌تی ئێران له‌‌‌ ژماره‌‌‌یه‌‌‌ک په‌‌‌لاماری تێرۆریستی له‌‌‌ ناوه‌‌‌وه‌‌‌ و ده‌‌‌ره‌‌‌وه‌‌‌ی ئێران تێوه‌‌‌گلاوه‌‌‌.  لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا، ئەو ڕژێمە پەیوەندی بە بۆردومانی سەربازگەی مارینەکانی ئەمریکاوە لە بەیروت هەبوو کە بووە هۆی کوژرانی ٢٤١ سەربازی ئەمریکی.  هەروەها ئەو رژێمە لە پشت بۆردومانی ناوەندێکی کۆمەڵایەتی جولەکە لە بوینس ئایرێس لە ساڵی 1994 بوو کە 85 کەس کوژران.

 حکوومەتی ئێران یەکێکە لە ڕژێمە ستەمکارەکانی جیهان و مێژوویەکی دوور و درێژی لە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ هەیە.  هەروەها بەرپرسە لە چەندین هێرشی تیرۆریستی.  خەڵکی ئێران شایەنی ئەوەیە لەم ڕژیمە ستەمکارە ئازاد بن.

نەتەوەی کورد لە ئێران لە زۆر ڕووەوە لە لایەن ئێرانەوە دەچەوسێتەوە.  یەکێک لە ڕێگاکان لە ڕێگەی جیاکاری ئابوورییەوەیە.  ناوچەی کوردیی ئێران یەکێکە لە هەژارترین و دواکەوتووترین ناوچەکانی ئەو وڵاتەن.  حکومه‌‌‌تی ئێران به‌‌‌راورد به‌‌‌ ناوچه‌‌‌کانی دیکه‌‌‌ی ئێران که‌‌‌متر له‌‌‌ ناوچه‌‌‌ کوردییه‌‌‌کان وه‌‌‌به‌‌‌رهێنان ده‌‌‌کات.  ئەمەش بۆتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی بێکاری و هەژاری لە هەرێمی کوردستاندا.

  یەکێکی دیکە لە ڕێگاکانی چەوساندنەوەی نەتەوەی کورد لە ئێراندا، هەڵاواردنی سیاسییە.  ناوچەی کوردیی ئێران خاوەنی پارێزگا و پارێزگاری خۆی نییە.  لە ئێراندا رێگە بە حیزبە سیاسییە کوردەکان نادرێت ئازادانە چالاکی بکەن.  هەروەها حکوومەتی ئێران بە بەکارهێنانی توندوتیژی و تۆقاندن لە دژی چالاکوان و سیاسەتمەدارانی کورد تۆمەتبار کراوە.

 نەتەوەی کورد لە ئێرانیش لە ڕێگەی هەڵاواردنی فەرهەنگییەوە دەچەوسێندرێتەوە.  زمانی کوردی لە ئێراندا وەک زمانێکی ڕەسمی دانپێدانراو نییە.  میدیا و بڵاوکراوەکانی کوردی لە لایەن حکوومەتی ئێرانەوە زۆر سانسۆر دەکرێن.  زۆر جار مۆسیقا و کلتوری کوردی لەلایەن حکومەتەوە سەرکوت دەکرێت.

زمانی کوردی لە ئێراندا لە لایەن حکوومەتی ئێرانەوە دژایەتی دەکرێت، چونکە وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر یەکێتی نەتەوەیی سەیر دەکرێت.  حکومه‌‌‌ت به‌‌‌کارهێنانی زمانی کوردی له‌‌‌ قوتابخانه‌‌‌ و میدیاکان قه‌‌‌ده‌‌‌غه‌‌‌ کردووه‌‌‌، هه‌‌‌روه‌‌‌ها به‌‌‌کارهێنانی له‌‌‌ ژیانی گشتیدا بێهیوا کردووه‌‌‌.

  حکومەتی ئێران بە هۆکاری سیاسی بە ئەشکەنجەدان و لە سێدارەدانی هاوڵاتیانی خۆی ناسراوە.  لەم ساڵانەی دواییدا هەواڵەکان باس لەوە دەکەن کە هاوڵاتیانی ئێرانی بەهۆی بیروباوەڕی سیاسیانەوە ئەشکەنجە دەدرێن و تەنانەت هەندێکیان لە سێدارە دراون.

حکوومەتی ئێران ناڕەوایە، چونکە ڕێگە نادات هاووڵاتیانی خۆی بە ئازادی خۆیان دەرببڕن.  سەرەڕای ئەوەش، حکومەت پارێزگارییەکی گونجاو بۆ گروپە کەمینەکان و ژنان و منداڵان دابین ناکات.  جگە لەوەش، حکومەت بەوە ناسراوە کە خەریکی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ بووە، وەک ئەشکەنجەدان و لەسێدارەدان.

ئێران لە زۆر ڕووەوە چەکی لەدژی ماف و ئازادییەکانی مرۆڤ بەکارهێناوە.  بۆ نموونە ئێران توندوتیژی و تۆقاندنی لە دژی خۆپیشاندەرانی ئاشتیخواز و ڕۆژنامەنووسان و داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ بەکارهێناوە.  هەروەها ئێران چەکەکانی بۆ بەئامانجکردنی خەڵکی سڤیل لە وڵاتانی دیکەی وەک سووریا بەکارهێناوە.

ئەم ڕژیمە زیاتر لە ٤٠  ساڵە لە دەسەڵاتدایە و لە چەندین پێشێلکاریی مافی مرۆڤدا تێوەگلاوە.  ڕژیم بە ئەشکەنجەدان و لە سێدارەدانی زیندانیانی سیاسی و سەرکوتکردنی ئازادیی قسەکردن و ئازادی کۆبوونەوە و بەرتەسککردنەوەی ئازادی ئایین ناسراوە.  هەروەها ڕژیم بە بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لە دژی گەلەکەی خۆی تۆمەتبار کراوە.

لە ساڵانی ڕابردوودا حکوومەتی ئێران بە پشتیوانی لە گرووپە تیرۆریستییەکانی وەک حیزبوڵڵا و حەماس تۆمەتبار کراوە.  هەروەها ڕژێم بە پشتیوانی لە ڕژێمی ئەسەد لە سووریا تۆمەتبار کراوە.

به‌‌‌ ناهه‌‌‌ق کوشتنی ژینا ئه‌‌‌مینی، کچه‌‌‌ کوردی سه‌‌‌قزی، وا خه‌‌‌ریکه‌‌‌ شه‌‌‌قامی ئێران، ته‌‌‌واوی شه‌‌‌قامی ئه‌‌‌و وڵاته‌‌‌ دێنێته‌‌‌ کوڵ.

ڕاسته‌‌‌ تیرۆر کردنی کچێکی بێ تاوان له‌‌‌ لایه‌‌‌ن پۆلیسی ئێرانه‌‌‌وه‌‌‌، کارێکی نابه‌‌‌جێ و نامرۆڤانه‌‌‌یه‌‌‌، به‌‌‌ڵام هه‌‌‌ژانی شه‌‌‌قامی شاره‌‌‌کانی ئێران، هه‌‌‌ر ئه‌‌‌وه‌‌‌ نییه‌‌‌ په‌‌‌رچه‌‌‌ کردارێکی هاوده‌‌‌نگی و هاوسۆزی بێت بۆ به‌‌‌ ناهه‌‌‌ق کوشتنی ژینا، به‌‌‌ڵکوو شه‌‌‌قامی ئێران له‌‌‌ پای دۆخی ناجۆری ئابووری و سیاسه‌‌‌تی توندی کۆماری ئیسلامیی ئێران، په‌‌‌نگی خواردووه‌‌‌ته‌‌‌وه‌‌‌، له‌‌‌ بچووکترین ده‌‌‌روو ده‌‌‌گه‌‌‌ڕێت بۆ ئه‌‌‌وه‌‌‌ی ده‌‌‌رهه‌‌‌ق به‌‌‌ سیسته‌‌‌می رژێمی ئاخوندی ئێران بته‌‌‌قێته‌‌‌وه‌‌‌.

سیاسه‌‌‌تی په‌‌‌ل هاویشتنی حوکمه‌‌‌تی ئێران به‌‌‌ره‌‌‌و ده‌‌‌ره‌‌‌وه‌‌‌ی وڵات، به‌‌‌ قورسی به‌‌‌سه‌‌‌ر ناوخۆی وڵاتدا شکاوه‌‌‌ته‌‌‌وه‌‌‌. خولیا بوونی حوکمه‌‌‌ت به‌‌‌ بابه‌‌‌تی چه‌‌‌ک و هێز و به‌‌‌رنامه‌‌‌ی ئه‌‌‌تۆم و ڕووبه‌‌‌ڕوو بوونه‌‌‌وه‌‌‌ی ڕای گشتیی جیهان، باری ژیانی خه‌‌‌ڵک و ئابووریی وڵاته‌‌‌که‌‌‌ی شه‌‌‌که‌‌‌ت کردووه‌‌‌. به‌‌‌ ناهه‌‌‌ق کوشتنی ژینا ئه‌‌‌مینیش، بوو به‌‌‌ پاساوی به‌‌‌ جۆش هاتنی شه‌‌‌قامی ئێران و ته‌‌‌قینه‌‌‌وه‌‌‌ی ئه‌‌‌و په‌‌‌نگ خواردنه‌‌‌.

ئه‌‌‌گه‌‌‌ر حوکمه‌‌‌تی ئێران په‌‌‌نا بۆ هێز ببات و به‌‌‌ توند و تیژی هه‌‌‌وڵی دامرکاندنه‌‌‌وه‌‌‌ی دۆخه‌‌‌که‌‌‌ بدات، شه‌‌‌قامی ئێران به‌‌‌ره‌‌‌و ته‌‌‌قینه‌‌‌وه‌‌‌ی زیاتر ده‌‌‌چێت. هێرشی ڕژێمی ئێران بۆ سه‌‌‌ر بنکه‌‌‌کانی حیزبه‌‌‌کانی ڕۆژهه‌‌‌ڵات.

چوارشه‌‌‌مه‌‌‌ ٦ ره‌‌‌زبه‌‌‌ر ١٤٠ ١ی، هەتاوی، نزیکه‌‌‌ی کاتژمێر ١٠  به ناوه‌‌‌ندی کاتی هه‌‌‌ولێر، ڕژێمی ئێران به چه‌‌‌کی قورس هێرشی کرد.

ڕژێمی ئاخوندی  ئێران و سوپایی پاسداران به چه‌‌‌کی قه‌‌‌ده‌‌‌غه‌‌‌کراو، موشکه‌‌‌ی ڕێگه‌‌‌پێنه‌‌‌دراو، به‌‌‌ درێژایی ده‌‌‌یان بۆ سه‌‌‌د  کیلۆمه‌‌‌تر له قووڵایی باشووری کوردستان هێرشی کرده‌‌‌ سه‌‌‌ر بنه‌‌‌که‌‌‌ و ناوه‌‌‌نده‌‌‌کانی حیزبه‌‌‌کانی ڕۆژهه‌‌‌ڵاتی کوردستان. له‌‌‌و هێرشه‌‌‌دا بۆ سه‌‌‌ر حیزبه‌‌‌کانی ڕۆژهه‌‌‌ڵاتی کوردستان، زۆر به‌‌‌داخه‌‌‌وه‌‌‌ زیانی گیانی و مادی به‌‌‌ خه‌‌‌ڵکی سیڤیل گه‌‌‌یاندووه‌‌‌.

هێرشی ڕژێم، بۆ شاردنه‌‌‌وه‌‌‌ کرده‌‌‌وه‌‌‌‌ی جنایاتکاری سوپاسی پاسدارانه‌‌‌ به‌‌‌رامبه‌‌‌ر به خه‌‌‌ڵکی ڕاپه‌‌‌ڕیوو له سه‌‌‌رجه‌‌‌م شاره‌‌‌کانی ڕۆژهه‌‌‌ڵاتی کوردستان و گه‌‌‌لانی دیکه‌‌‌ی ئیران. شۆڕشی خه‌‌‌ڵکی وه‌‌‌زاڵهاتووی ڕۆژهه‌‌‌ڵاتی کوردستان فشارێکی سه‌‌‌رتاسه‌‌‌ری بۆ سه‌‌‌ر ڕژێمی ئێران چێکردووه‌‌‌، ئه‌‌‌وه‌‌‌ش هاوکاته‌‌‌ له‌‌‌گه‌‌‌ڵ نه‌‌‌ریتی شکستخواردی ڕژێمی ئاخوونده‌‌‌کان له ئێران به‌‌‌رامبه‌‌‌ر به‌‌‌ خه‌‌‌ڵکی ڕاپه‌‌‌ڕیوو، خه‌‌‌ڵکی قاره‌‌‌مان و خۆنه‌‌‌ویستی ڕۆژهه‌‌‌لاتی کوردستان.

هێرشی ڕژێمی ئێران و سوپای پاسدارانی تێرۆرسیت، هێمای شکستخواردووی ڕژێمه‌‌‌ له نێوخۆی وڵات.